Przemoc psychiczna czyli tzw. przemoc chłodna

Postawy rodzicielskie a zachowania dzieci

Przemoc chłodna wydaje się być mniej dotkliwą formą znęcania się. Niektórzy nawet nie kwalifikują jej jako takiego. To błąd, bowiem ten rodzaj dręczenia kogoś jeszcze bardziej odbija się na człowieku i jego życiu, wywołując nerwice i zaburzenia emocjonalne. Charakteryzuje się on intencjonalnym gnębieniem ofiary, doprowadzeniem jej do rozpaczy i stanów krańcowych. Stara się wywrzeć presję psychiczną, tak pokierować psychiką któregoś z członków rodziny, by osiągnąć wyznaczony cel. Kaci posługujący się przemocą chłodną praktycznie zawsze są w stanie wytłumaczyć każde bestialstwo. Autokratyczne metody, jakie stosują sprowadzają się do odebrania dzieciom i osobom słabszym prawa do wypowiedzenia własnego zdania, posiadania własnych poglądów, hierarchii wartości. Wiąże się to z przemocą psychiczną.

Termin „obrażenia psychiczne” odnosi się do szkód powodujących obniżenie możliwości intelektualnych lub psychicznych jednostki, w wyniku, czego następuje wyraźne pogorszenie się jej funkcjonowania w porównaniu z typowymi dla danej kultury standardami zachowania. Nadużycia psychologiczne lub emocjonalne i zaniedbanie bardzo trudno poddają się ocenie ilościowej i nie sposób jednoznacznie określić ich intensywności i dolegliwości. O trudnościach z oceną świadczy ubóstwo literatury dotyczącej dolegliwości dla ofiary przejawów nadużyć emocjonalnych (Browne i Herbert, 1999).

Najczęściej rejestrowaną formą przemocy jest znęcanie się moralne, polegające na używaniu w stosunku do ofiary słów wulgarnych. Inne przejawy zachowania sprawcy to: awanturowanie się w domu, groźby bicia, niszczenie domowych sprzętów, wypędzanie z domu. Nie należy, zapominać o najbardziej drastycznych przypadkach przemocy takich jak: zastraszanie, zmuszanie do przyglądania się szokującym scenom, pozbawienie poczucia bezpieczeństwa itp.

Psychiczne krzywdzenie jednostki jest najbardziej nieuchwytną, najbardziej zdradliwą formą maltretowania. Nikt nie jest w stanie zmierzyć prawdziwych rozmiarów psychicznego krzywdzenia ani określić wszystkich tego typu zachowań. To samo stwierdzenie, reakcja czy czynność w jednej sytuacji mogą być zupełnie neutralne, w innej zaś stać się okrutnym ciosem dla psychiki człowieka, pozostawiając trwały ślad. A przy tym zadany cios może być nawet niezauważony przez obserwatora z zewnątrz.

Organizacja Amnesty International do psychicznego znęcania się zalicza następujące formy zachowania:

• izolacja,
• ograniczanie snu,
• narzucanie własnych sądów,
• degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie),
• narkotyzowanie,
• groźba zabójstwa.

Przenoszenie odpowiedzialności na ofiarę często powoduje, że nie zdaje sobie ona sprawy, że jest krzywdzona, wręcz przeciwnie sama czuje się winna. Dlatego nie ma szans na obronę. Z tego punktu widzenia już nieco mniej niebezpieczne (dlatego, że źródło ataku jest jasno określone, opinia społeczna jest po stronie ofiary) są zachowania krzywdzące o charakterze bardziej ekspresyjnym, nacechowane otwartą agresją. Zachowania te są również łatwiejsze do uchwycenia, zarejestrowania.

Ważną nagrodą, jaką zyskuje agresor, jest odczucie, świadomość, że ma się przewagę nad drugim człowiekiem. Możliwość podniesienia samooceny w wyniku uzyskanej przewagi nad inną jednostką, może stać się bardzo istotnym motorem działania agresora. Mechanizm działania takich relacji jest w stanie doprowadzić nawet do specyficznego uzależnienia agresora od ofiary i jest tym trwalszy, im skuteczniej potrafi rozwinąć u ofiary syndrom wyuczonej bezradności . Pointer (1981) nazywa ten typ relacji więzią traumatyczną i zwraca uwagę na fakt, że równowaga wewnętrzna jednostki w związkach opartych na więzi traumatycznej zależy od umiejętności wymuszania na ofierze postawy uległości. Toteż agresor na swój sposób umie pielęgnować ten typ relacji.

Reakcja odwetowa jest ostatnią znaczącą nagrodą wynikającą z agresywnego zachowania. Prawdę mówiąc, żaden inny typ relacji międzyludzkich nie stwarza tak doskonałego gruntu do stosowania odwetu, jak układ partnerski, w którym obie strony znają swoje słabości, kompleksy, szczególnie wrażliwy obszar duszy. Zranić drugiego jest więc bardzo łatwo (Pospiszyl, 1994).

Jak rozpoznać osobę, która wykorzystuje emocjonalnie partnera? Należy szukać raczej schematów postępowania, których celem jest kontrola, ograniczenie swobody, w tym podejmowania ważnych wyborów życiowych i sponiewieranie swojej towarzyszki życia niż pojedynczych przypadków zachowań.

Zachowania, które kwalifikują się jako akty przemocy psychologicznej dzieli się na następujące kategorie:

1. Destrukcyjna krytyka i werbalna agresja: przedrzeźnianie, krzyk, oskarżanie, obrzucanie wyzwiskami.
2. Taktyki wywierania presji: zabieranie dzieci, pieniędzy, kluczy, samochodu, wyłączanie telefonu, rozpowiadanie fałszywych informacji na temat partnerki.
3. Okazywanie pogardy: lekceważenie, poniżanie przy obcych ludziach, przerywanie rozmów telefonicznych, brak szacunku dla pracy, wysiłków i opinii partnerki.
4. Izolowanie: kontrolowanie lub blokowanie rozmów telefonicznych, narzucanie swojej woli w sprawie, gdzie partnerka wychodzi i z kim się spotyka, utrudnianie kontaktów z rodziną i przyjaciółmi.
5. Prześladowanie: śledzenie, stałe weryfikowanie, czy partnerka mówi prawdę, zaglądanie do jej korespondencji, publiczne zawstydzanie partnerki.
6. Grożenie: wykonywanie grożących gestów, niszczenie osobistych przedmiotów ofiary, rzucanie tym, co „się nawinie pod rękę”, kopanie w ściany, wymachiwanie nożem, onieśmielenie swoją siłą, straszenie użyciem przemocy fizycznej.
7. Zaprzeczenie: oskarżanie partnerki o to, że sprowokowała przemoc, publicznie odgrywanie kogoś sympatycznego, pomocnego, delikatnego, szarmanckiego, płacz i błagania o przebaczenie, wzbudzanie litości dla siebie.

Osobnicy, którzy wykorzystywali psychicznie i fizycznie swojego partnera, prawie bez wyjątku, twierdzą i nierzadko głęboko w to wierzą, że to oni byli ofiarą w ich związku.

Inne cechy i skutki zachowania osoby, która w związku dopuszcza się terroru psychicznego:

• partner traci panowanie nad sobą z błahych powodów;
• obsesyjnie podejrzewa o zdradę lub chęć zdradzenia go;
• ma bardzo sztywne poglądy na to, co przystoi kobiecie, a co nie i nie można z nim racjonalnie na ten temat dyskutować;
• w związku wszystko jest podporządkowane nastrojom partnera do tego stopnia, że partnerka pozostaje ciągle czujna, stara się odgadywać jego oczekiwania;
• nic nie jest mniej pewne niż jego humor. W jednej minucie czuły, w drugiej okrutny;
• nie znosi, gdy partnerka pragnie prowadzić jakąś część życia towarzyskiego bez niego;
• mówi , jak się ma ubierać, z kim się ma przestać przyjaźnić, stara się kontrolować sfery „autonomiczne” życia partnerki;
• partnerka boi się go, zrobi wiele, właściwie prawie wszystko, by tylko się nie zdenerwował;
• pod wpływem jego złości i gróźb zmienia wiele rzeczy w swoim życiu, z wielu rezygnuje, żeby go nie „prowokować”;
• poza popychaniem i szturchaniem, stosuje inne metody zgnębienia: używa wyzwisk pod adresem partnerki, długo się do niej nie odzywa, grozi jej;
• gdy partnerka mówi, że jesteś zdecydowana odejść, nie waha się sięgnąć po ostateczne argumenty; straszy ją, że się zabije, że będzie go miała na sumieniu lub mówi, że i tak do niego wróci bo takiej jak ona to nikt nie zechce.

Eksperci doradzają,że jeżeli dwa lub więcej z powyższych punktów pasują do schematu zachowań partnera i/lub sytuacji, które mają miejsce w  związku, należy porozmawiać o swoim problemie z zaufaną osobą, zwrócić się do psychologa z prośbą o dalsze wskazówki, jak postępować, skontaktować się z Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” bądź, jeśli sytuacja nie cierpi zwłoki, zadzwonić na komisariat policji.

Sprawca przemocy psychicznej może w mistrzowski sposób manipulować emocjami swojej ofiary. Gra jej przywiązaniem i miłością z jednej strony, a poczuciem winy:

Gdybyś była lepszą żoną, nie byłoby tak między nami,

wstydem:

Mówisz, że powinniśmy ratować nasze małżeństwo, ale to ty jesteś impotentem

i lękiem:

skończę ze sobą, jeśli tego nie zrobisz, Nikt Cię nie zechce i do końca życia będziesz sama

 

z drugiej strony. W ten sposób wykorzystując słabe punkty partnera, niszczy jego poczucie własnej wartości.

Akty psychicznego maltretowania mogą zaspokajać różne regresywne potrzeby sprawcy, ale też mogą być metodą unikania konfrontacji ze stawianymi przez innych granicami psychologicznymi, a także – słabością własnego „ja”. Przemoc psychiczna może nasilać się lub słabnąć, w zależności od tego, na jaką odpowiedź współmałżonka natrafi.