Agresywne dziecko

Przejawem agresji jest nie tylko bezpośrednia, fizyczna napaść, ale także takie działanie jak: krzyk, obelżywe słowa, wykluczenie z grupy, wyśmiewanie, obmowa, wyszydzenie, odmowa kontaktu. Jeśli tego typu zachowania powtarzają się i są głównym sposobem budowania relacji z otoczeniem, wtedy mamy do czynienia z osobnikiem agresywnym. Jeśli tym osobnikiem jest nasze dziecko, musimy przede wszystkim dociec źródła takiego zachowania.

Pierwszym, najważniejszym źródłem agresywnych zachowań, w opinii wszystkich badaczy zajmujących się tym zjawiskiem, jest rodzina. Następnie można wymienić takie czynniki jak treści przekazywane w mediach, programach telewizyjnych, grach komputerowych, internecie. Źródłem postaw agresywnych może okazać się szkoła, środowisko rówieśnicze, a także choroba dziecka.

W naszym przekonaniu, wszystkie źródła agresywnych działań, za wyjątkiem przyczyn natury medycznej, mają swój początek w relacjach rodzinnych. Dlatego też, proces korygowania agresywnych zachowań dziecka, należy rozpocząć od analizy stosunków panujących w domu rodzinnym. Dziecko używa agresji, aby zaspokoić swoje potrzeby.

Z kolei potrzeby dziecka nie zawsze odnoszą się do świata materialnego. Często jest to chęć zwrócenia na siebie uwagi, przydania sobie znaczenia, potrzeba bycia kimś ważnym, zaznaczenia swojej indywidualności. Warto zadać pytanie, co takiego dzieje się na styku dziecko-rodzice, że mały człowiek musi „radzić sobie” w świecie za pomocą agresji?

W przypadku rodzin patologicznych sprawa jest oczywista. Dziecko zaniedbywane materialnie i emocjonalnie, będące świadkiem jawnych zachowań agresywnych, przejmuje ten rodzaj komunikacji z otoczeniem. Problem agresji dotyczy jednak różnych środowisk i także dzieci z tak zwanych „dobrych” domów. Są zatem również dziećmi zaniedbywanymi.

Najważniejszą emocjonalną potrzebą człowieka jest kontakt z innym człowiekiem. Dla dziecka rodzice stanowią prototyp innych ludzi, a relacje panujące w domu są wzorem, z którego czerpać będzie przez całe życie. Często rodzice odmawiają dziecku swojej uwagi, zajęci pomnażaniem dóbr materialnych bądź intelektualnych, czasami nawet nie zdają sobie z tego sprawy. Nie słuchają uważnie małego człowieka i bagatelizują jego problemy. Zapominają też, że dziecko uczy się głównie poprzez przykład, a nie teorie, kłócąc się między sobą sami używają zachowań agresywnych. Jeśli w rodzinie dochodzi do awantury należy zadbać o to, żeby dziecko widziało dochodzenie do zgody. Sposób przepraszania się stron konfliktu, przyznawanie się do błędów, wskazywanie na niedopuszczalną formę niektórych zachowań. Należy zwrócić uwagę na język, którym posługujemy się w domu. Czy jest to język afirmatywny, czy negatywny? Jeśli dziecko w rozmowach dorosłych słyszy głównie krytykę innych ludzi i ich postaw, również nabędzie takiego stylu w komunikacji z otoczeniem.

Zaniedbywanie dziecka może przebiegać na wielu poziomach. Nie interesowanie się tym, co dziecko czyta, ogląda, z kim się przyjaźni, a kogo nie lubi, pozbawia małego człowieka poczucia wartości. Rodzicom z kolei, odbiera możliwość wpływania na kształt wartości przyswajanych przez dziecko. Nic dziwnego zatem, że media odgrywają tak wielką rolę w uruchamianiu agresywnych zachowań u dzieci. Pozostawione same sobie, pozbawione mądrego komentarza, małe istoty „wybierają” ze świata wzorce, które wydają im się atrakcyjne, wyraźne i skuteczne. Niewątpliwie obrazy przemocy zawarte w mediach takie właśnie są.

Jeśli dziecko wie, że może rozmawiać z rodzicami o swoim życiu i że zostanie wysłuchane, a nie ocenione, wtedy również wpływ grupy rówieśniczej na zachowania małego człowieka nie zaburzy jego oceny rzeczywistości. Inaczej mówiąc, dziecko nie zmieni radykalnie swojego nastawienia względem świata pod wpływem „złego towarzystwa”. Zaufanie do rodziców i wartości przez nich przekazywanych, uchronią dziecko przed własną agresją.

Zawsze wtedy, gdy mamy do czynienia z agresywnym dzieckiem, należy rozpocząć pracę nad poprawą modelu rodziny. Praca nad dzieckiem musi iść w parze z pracą nad dorosłymi, z jego najbliższego otoczenia. Nie do się wyeliminować agresji u dziecka nie docierając do jej źródeł. Jedynie wspólna praca dziecka i rodziców lub opiekunów może przynieść długotrwałe efekty, a nie doraźną poprawę zachowania. Jeśli więc, nasze dziecko jest agresywne, przede wszystkim przyjrzyjmy się sobie. Jest to niezwykle trudne i często niemożliwe, bez specjalistycznej pomocy psychologów rodzinnych. To jednak najważniejszy krok na drodze wspomagania naszego dziecka w jego relacjach z otoczeniem.

Czynniki wywołujące agresję u dzieci, tkwiące w środowisku szkolnym:

• braki w umiejętnościach;
• brak pewności siebie;
• złośliwi koledzy;
• zajmowanie niskiej pozycji w klasie;
• niesprawiedliwe oceny;
• presja czasowa, dydaktyczna;
• agresja innych kolegów.

Czynniki wywołujące agresję tkwiące poza szkołą:

• media;
• agresywne gry komputerowe;
• konflikty z rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami;
• niewłaściwa postawa rodziców (zbytnia pobłażliwość lub rygoryzm, postawa nadmiernie chroniąca lub nadmiernie wymagająca);
• przeciążenie obowiązkami;
• zbyt wysokie wymagania rodziców;
• brak higieny psychicznej i czynnego wypoczynku;
• wpływ negatywnych grup rówieśniczych.

Innymi źródłami zachowań agresywnych mogą być media.

Główna rolą w wywoływaniu zachowań agresywnych odgrywają wzory czerpane z otaczającej rzeczywistości, zwłaszcza tej kreowanej przez mass media. Dzieci w dzisiejszych czasach już od najmłodszych lat są uzależnione od telewizji, która jest jednym z głównych źródeł dostarczających agresywnych wzorców zachowań. Współczesne bajki już nie są takie jak dawniej. Obecnie w bajkach na porządku dziennym występuje przemoc, rywalizacja, walka, nienawiść i chęć bycia lepszym za wszelką cenę. Dzieci oglądając te bajki, chcą je urzeczywistnić i naśladują bohaterów. Telewizja, radio, kino, internet, gry komputerowe w bardzo mocny sposób wpływają na wyobraźnię młodego człowieka, kształtując obraz świata, jaki go otacza.

Nową jakość w promowaniu agresywnych wzorców zachowania wprowadziły gry komputerowe, w których gracz przestał być biernym obserwatorem, sam może być uczestnikiem agresji i przemocy, dodatkowo wzmacniany nagrodami (punkty, przejście na wyższy poziom gry) za sprawne zabijanie. Duża ilość w mediach brutalności, agresywności podsyca u dzieci chęć wyżycia się, pokazania siły, przewagi fizycznej.

W tej sytuacji szkoła powinna stać się miejscem, gdzie zdecydowanie zwalcza się wszelkie przejawy zachowań agresywnych i poprzez zabiegi wychowawcze stwarza się warunki do nauki umiejętności interpersonalnych, które nie dopuszczały do wybuchów agresji.

Potrzebna jest jednak pomoc ze strony rodziców, którzy będą kontrolowali nie tylko programy, które ogląda dziecko, czy gry komputerowe ale i czas spędzany przed nimi.

Psychologowie udowadniają, że agresja jest przemieszczana, to znaczy zostaje skierowana na inny obiekt. Trudno jest się sprzeciwić rodzicom, ale łatwo można kopnąć słabszego kolegę czy psa. Karanie agresji hamuje jej pojawianie się u osoby ukaranej. Doświadczenie pokazuje jednak, że pod wpływem kary, dziecko uczy się hamować reakcje agresywne w domu. Agresja tłumiona w domu, pojawia się w innych sytuacjach, najczęściej w szkole.

W postępowaniu pedagogicznym zarówno nauczycieli wychowawców, jak i rodziców, ważne jest, aby nauczyć dzieci panowania nad swoimi emocjami, agresywnymi impulsami oraz zawierania zadowalających kontaktów z rówieśnikami. Należy pomóc dziecku zdobywać własny system wartości, pomóc odróżnić co jest dobre a co złe. Bardzo istotny wpływ na kształtowanie się agresji mają wartości rodzinne.

Z biegiem lat dla dziecka coraz ważniejsi stają się koledzy. Grupa rówieśnicza ustanawia własne normy. W niektórych jawnie promowane są zachowania agresywne. Rodzice powinni mieć więc wpływ na to, w jakim towarzystwie przebywa ich dziecko, gdyż grupa pozbawiona kontroli ze strony dorosłych jest bardzo atrakcyjna.

Agresywne zachowania mogą powstawać i utrwalać się w skutek naśladowania obserwowanych zachowań, w skutek braku zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, oraz aby uzyskać określony cel.

Aby zmniejszyć agresywne, niepożądane zachowanie nauczmy się ze sobą rozmawiać, dostrzegać i reagować na krzywdę innych. Wyćwiczmy umiejętność panowania nad agresywnymi impulsami. Nauczmy się rozsądnie przezwyciężać konflikty i utrzymywać zgodne kontakty z innymi ludźmi.

Agresywni, nieczuli, bezwzględni – w taki sposób opisywane są dzieci i młodzież naszych czasów. Jak się okazuje określenia te nie są zupełnie bezpodstawne.

Z badań Organizacji Narodów Zjednoczonych wynika, że: co piąte dziecko charakteryzuje nieprawidłowy rozwój psychiczny i niewłaściwe zachowani wzrasta liczba dzieci i młodzieży chorujących na depresję, intensywnie rozwija się zjawisko przemocy oraz agresji dzieci i młodzieży zarówno w relacjach rówieśniczych, jak i w stosunku do dorosłych. Zachowania agresywne mają zawsze swoją przyczynę, ich podłoże stanowią niezaspokojone potrzeby dziecka do których należą:

• akceptacja,
• poczucie przynależności do grupy,
• potrzeba samodzielności,
• poczucie bycia wartościowym człowiekiem.

W trudnych sytuacjach dziecko odczuwa bezradność, nie wie jak przeciwdziałać tej sytuacji. Reakcją wzmożonego napięcia emocjonalnego jest pojawiający się w następstwie bezradności lęk, który domaga się odreagowania. Najczęściej dzieci odreagowują złością na otoczenie, siebie, sytuację. Ta złość może uwidocznić się w agresywnym zachowaniu. Dziecko nie mając wzorców wielu zachowań reaguje spontanicznie i najprościej jak potrafi: krzyczy, bije, kopie, pluje, drze zeszyty.

Dzieci agresywne cechuje nadmierna, trudna do opanowania wybuchowość. Zachowania takie występują często i jest ich dużo. Osoby takie posiadają małą samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywają strach lub stres.

Stosują agresję i przemoc najczęściej wtedy, gdy cierpią z powodów osobistych, rodzinnych lub społecznych. Zachowują się agresywnie gdy, mają małe możliwości kontrolowania własnych emocji, łatwo wpadają we frustracje, są impulsywne, mają stałe wzory zachowań agresywnych i ataków przemocy, które zapewniają im odnoszenie sukcesów i są dla nich nagradzające.

Powtarzaniu zachowań agresywnych sprzyjają również:

• doznanie jakiejkolwiek formy przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej;
• uczucie bezsilności, upokorzenia, złości, rozpaczy, zagrożenia;
• powiększające się poczucie samotności;
• podatność na uzależnienia, przestępczość.

Wytwarzaniu się agresywnej postawy sprzyja rygorystyczne traktowanie, stawianie dziecku nadmiernych wymagań, wytykanie mu różnorodnych wad i braków przy równoczesnym stawianiu za przykład osiągających lepsze wyniki w nauce lub wzorowo zachowujących się brata, siostry, koleżanek czy też kolegi z podwórka.

Młodzież, która nie ma szansy sprawdzenia się w społecznie wartościowych działaniach, która nie może osiągnąć sukcesów ani niczym zaimponować często przyjmuje postawę, że lepiej być „kimś złym niż nikim”. Szczególnie wtedy, gdy „bycie złym” łączy się z podziwem u podobnych do siebie.

Bardzo często złe zachowanie to wołanie o pomoc, chęć zwrócenia na siebie uwagi, chęć bycia choć na chwilę zauważonym, pomimo konsekwencji i kar jakie mogą ich spotkać.